İmparatorluğun baskıcı yönetimine karşı çıkan, sürekli muhalif bir aydın olarak Ebuzziya Tevfik daha çok siyasî kimliği ile birlikte, Türk basın tarihinde önemli yer tutan gazete ve dergileriyle tanınır. “Ruzname-i Havadis”, “Tasvir-i Efkar”, “Terakki”, “Diyojen”, “Hakayıkü'l Vekayi”, “Hadika” ve “Sirac” gibi yayın organlarında yazıları yayımlandı.

Bu arada en yakın arkadaşı Şinasi 1871’de vefat etti. Yeni Osmanlılar’ın destekçi ve koruyucusu Mustafa Fazıl Paşa, Şinasi'nin sahibi olduğu Tasvir-i Efkar Matbaasını alarak Ebuzziya Tevfik ve arkadaşlarına bağışlandı. Muhalif düşüncelerinden dolayı Rodos’a sürgüne gönderilen Ebuzziya Tevfik, sürgün dönüşü 1880'den sonra matbaacılık alanına ağırlık verdi. 1900 yılı Konya sürgününe kadar “Salname-i Kameri Takvimün Nisa” gibi adlar veya genel başlıklar altında, toplam 18 tane yıllık türü yapıt yayımladı. Ebuzziya Tevfik, devrin fikir, edebiyat, sanat ve kültür dünyasını yansıtan “Mecmua-i Ebuzziya”yı da yine 1880'den sonra çıkardı. Eski matbaasını devreden Ebuzziya Tevfik Türk basımcılık tarihinde bir dönüm noktası sayılabilecek Matbaayı Ebuzziyayı kurdu. 1900 yılına kadar yurt içi ve yurt dışında hayranlık uyandıran sanat değeri yüksek tasarımlarla, kendi yapıtları ve dönemin önemli, ünlü sanat ve düşün adamlarına ait yüzlerce yapıtın basımını yaptı.

Bir süre ”Mekteb-i Sanayi” müdürlüğü yapan Ebuzziya Tevfik 1900 yılında Konya’ya sürüldü. Burada, daha önceden de çalıştığı “kufi hat”, “arabesk” süsleme çalışmaları yapan Ebuzziya Konya'da bu ilgisini duvar seccadelerine yansıttı.

Ebuzziya Tevfik’in tasarımcı yanına gelince, 1881 yılında Matbaa-i Ebuzziya adını verdiği basımeviyle ilk kez kitap dizileri yayımlamaya başladı. Bu kitapların tasarımlarını derin kültürü ve seçkin sanat zevkiyle kendisi gerçekleştiriyordu. Almanların Bibliothek dizisini araştıran Ebuzziya, Kitaphane-i Ebuzziya dizisinin yayımına girişti. 1887'de başlayan Kitaphane-i Ebuzziya bugünkü anlamda dizi yapıtların başlangıcıdır denebilir. Bu dizinin önemli özelliği de; yapıtların tasarımında ve üretiminde tutarlılık ve kararlılık izlenmesidir. Kitaplarda kullanılan yazı karakteri, metinde ve kapakta kullanılan kağıdın kalitesi, tasarım özellikleri ve renkler ilk kitaptan son kitaba kadar aynıdır. Bu yaklaşım gerçek anlamda kurumsal kimlik oluşturulması demektir. Bu diziyle halkta okuma sevgisi geliştirmeyi ve kişisel kitaplık oluşturmalarını sağlamayı amaçlamıştır.

Ebuzziya Tevfik'in bu dizilerinde sistemli bibliyografik bilgiler verilmeye başlandı. Ayrıca iç kapak çalışması kitabın tam künyesini vermekteydi. O güne dek kimi kitaplar iç kapak düzenlenmeden basılıyordu. Bu düzensizlik ve eksikliklerle kitaba ilişkin bilgiler yeterli olmuyordu. Ebuzziya'nın bu çalışma sistemi, o günler için öncü nitelik taşıyordu. Ayrıca dış kapak ve iç kapak tasarımları sanatsal bir uyum içindeydi.

Ebuzziya'nın “Reb-i Marifet” adlı yayınının 1886. sayısında ilk kez Avrupa'da yapılmış çinko klişelerle resimler basılmıştır. Diğer yenilikçi girişimlerine gelince; Renkli kitap basmış, sayfalarda renkli çerçeveler kullanmıştır. Tasarımlarında batı etkisi Art Nouveau göze çarpar. Aynı sayfada üç renkli baskıyı gerçekleştirmiştir. Ayrıca Arap harflerindeki Osmanlıca açısından basımda karşılaşılan eksiklikleri gidererek kalıplar hazırlatıp harfler döktürmüştür. Kitap baskılarında bunları kullanmıştır. 16 puntoluk yazıyı 14 punto olarak döktürmüştür. Bu yeni harf çeşidi "Ebuzziya Hurufatı" olarak tanınmıştır. Kufi yazıyla da harfler döktürmüştür. Renkli ve tek renk kartpostallar basmıştır.

Ebuzziya Tevfik'in başarıları yurt dışında da hayranlıkla izlendi. Dünyanın matbaacılık merkezi olan Leipzing'de her yıl yayımlanan, güzel ve kaliteli baskı örneklerine yer veren Aus-Tausch, 1891-1899 yılları arasında Matbaa-i Ebuzziya'nın bastığı çalışmalardan üç örnek sunmuştur. 1898'de de matbaacılık alanına yaptığı katkılar için Fransa hükümetinin "Liyakat Madalyası"yla onurlandırılmıştır.

Kaynak: Tanzimat Döneminde Jön Türk Bir Tasarımcı: Ebuzziya Tevfik, T.C. Kültür Bakanlığı.