FERHAT BEY — Siz, Anadolu'yu tanýyor musunuz? 

YOLCU — Anadolu, bildiðimizden baþka bir þey midir?

FERHAT BEY — Çok baþka. Baþýnýzý döndürüp bakýn Anadolu'ya! Ne görüyorsunuz? Tek tük yeri ellenmiþ, çok yeri boþ, uçsuz bucaksýz bir toprak. Toprak renginde, toprakla bir hizada, köstebek yuvasý gibi evler, paçavrasý yettiði kadar örtülmüþ sýska vücutlar ve bu vücutlarýn tepesinde ne düþündüðü ne duyduðu belirsiz yanýk ve asýk yüzler. Ýþte, Frenk seyyahýn ve fotoðraf makinesinin gördüðü Anadolu!

YOLCU — Anadolu'nun görünmeyen bir tarafý mý var?

FERHAT BEY — (Sesi birdenbire en üst perdeye fýrlar.) Ruhu var! Ruh görünmez! 

YOLCU — Biz bu ruhu tanýyor muyuz?

FERHAT BEY — Biz bu ruhu tanýmýyoruz. Çünkü bu ruh, dal budak salmýþ bir aðaç gibi göz önünde fýþkýrmýþ hakikatlerden deðildir. En derin ve en gizli hakikatlerdendir. Hakikat, kesifleþtikçe küçülür ve küçüldükçe gizlenir. Bir tohum gibi.

YOLCU — Bir tohum gibi mi?

FERHAT BEY — Madde açýk, ruh gizlidir. Bütün hakikatler ruhundur.

YOLCU — Tohum, tohum!..

FERHAT BEY — Ruh, tohumlarýn tohumudur.

YOLCU — (Dalgýn) Tohumlarýn tohumu.

FERHAT BEY — Vücudumuzun neresine baksak, neresini yoklasak, kurcalasak ruhumuzu ele geçirebilir miyiz? Onun için Anadolu gizli kalýyor. Bazen o kadar gizli kalýyor ki iþte böyle çýplak, yalçýn, hoyrat bir maddenin maskesine bürünüyor. Maddesine küsüyor. Bu ruhun ne büyük istiðnasýdýr. Bunu anlýyor musunuz?

YOLCU — Anlýyorum, anlýyorum.

FERHAT BEY — Biz bu ruhu tanýmýyoruz. Anadolu nasýl duyar, nasýl sever, nasýl yanar, nasýl coþar, nasýl parlar, nasýl patlar, nasýl yatýþýr, nasýl susar, nasýl düþünür, nasýl gider, nasýl dönmez, nasýl ölür biliyor muyuz? Bilemeyiz. Çünkü o, ketumdur. Karanlýk bir kuyuda yaþar gibi içinde yaþar. Boynunu kesseler sýrrýný vermez.

YOLCU — Ne tuhaf! Sizi dinlediðim zaman hayalim, tarihin en imanlý günlerine akýyor. Yirminci asýrda yaþadýðýmý unutuyorum. Maddenin ve makinenin idare ettiði devir, birdenbire ta öbür baþýndan sýcak bir iman þarkýsý gelen bir kum çölü gibi düzleþiveriyor. Ruh, o çölün göklerinde seksen katlý apartmanlara ve telsiz telgraf direklerine çarpmadan zahmetsiz ve ýstýrapsýz uçuyor. Fakat bu rüyadan uyanmak tehlikesi olmasa! Yorgunluk, kýrýklýk ve hiçlik nedir, o zaman anlayacaðýz diye korkuyorum. Makine rüyamýzý yutacak diye korkuyorum.

FERHAT BEY — Makine, makine. Yirminci asrýn ateþ kusan mabudu. Ýnsan, onu koluna yardým etmek için yaptý. Kolumuz, beynimizin emrindedir. Yardýmcý, yardým ettiði þeyin derecesine nasýl geçer? Makineyi þahlandýrdýlar. Makine, þahlandý. Ýçinde insan da olduðu hâlde: "Her þeyi ben yarattým." demeye baþladý. Onun bu hükmünü dinlediler.

Bu demir kulaklý, mankafa putu, eski imanlardan kalma tahtlara oturttular. Maymunlar gibi onun seslerini ve hareketlerini taklit ettiler. Bu kuþ beyinli canavarýn insana yardýmýný kim inkâr eder? Fakat onu bu tahta oturtmak þartýyla... Madde asrý diyorlar. Madde asrýnda olsaydýlar makineyi mabut yerine çýkarýr, önünde ayin yapar mýydýlar? Hâlâ içlerinde yaþayan bu ruhlaþtýrma ihtiyacý nereden geliyor? Onsuz niçin bir þey olmuyor? Görüyorsunuz ki ruh, o yerde kendisinin oturup oturmadýðýna bile aldýrmýyor. O yer kalmalý diyor, o yer vardýr diyor. O yer vardýr ve onundur. Eyvah, onun kime ait olduðunu bilmeyenlere, eyvah ruhlarýný kaybedenlere!