Kaynak: Civelek, B. (2006). Çocuklara Sorumluluk Bilinci Kazandırmak. Çoluk Çocuk. Sayı: 58, ss. 20-22.
Çocuğumuzdan beklentilerimizin gerçekleşmesi durumuna göre onun sorumluluklarını yerine getirmeyi öğrendiğini ya da öğrenemediğini düşünürüz. Eğer beklentilerimize uygun davranışlar ortaya çıkmamışsa sorumluluk kazandırma sürecini gözden geçirmek gerekir.
Kuşkusuz, bu süreç, her eve her anne babaya göre farklı yaşanır. Çünkü, sorumluluğun gelişimi çocuktan çocuğa değişiklik gösterir. Her çocuk, aynı zamanda, aynı sorumlulukları kazanır diyemeyiz. Çocuklara sorumluluk bilinci kazandırma sürecinde, onların kişilik özellikleri ve fiziksel yapıları mutlaka dikkate alınmalıdır. Ancak, burada önemli olan, anne babanın çocuğun işini yapmayı bırakması ve kendisinin yapabilmesi konusunda ısrarcı olabilmesidir. Anne babalar, çocuklarının yapabilecekleri şeyleri kendileri yaparak, yaşamları boyunca gereksinim duyabilecekleri karar verebilme, seçim yapabilme, girişken davranabilme gibi becerilerin gelişimini de engellemiş olurlar. Bireysel farklılıklar söz konusu olsa da, sorumluluk kazandırmaya yönelik sürecin, “bilgilendirme”, “takip”, “geri bildirim” ve “hatırlatma” olmak üzere dört temel ögesi bulunmaktadır.
• Bilgilendirme
Çocuğun davranışında istenen değişimin gerçekleşebilmesi için, önce, çocuğun bu değişim hakkında bilgilendirilmesi gerekir. Çocuğun bu değişimi bir gereksinim olarak görebilmesi için nedenleri hakkında bilgilendirilmesi önemlidir. Çocuğa kuralların neden konulduğu ve sorumluluğun önemi açık ve anlaşılır bir dille anlatılmalıdır. Çocuklar bazı işleri niçin yapmak durumunda olduklarını anlar ve bilirlerse, ailelerine yardım etmeyi ve bağımsız davranmayı benimserler.
• Takip
Bilgilendirmeden sonra, çocuğun söz konusu davranışı gösterebilmesi için kendisine belli bir süre tanınması gerekir. Bu süre içinde yapılan takip sonucunda, sorumlu davranışın ortaya çıkıp çıkmadığına ve davranışın hangi sürede ortaya çıktığına dikkat edilir.
• Geri Bildirim
Belli bir süre sonra, sorumlu davranışın kazanılması süreci ile ilgili olarak çocuğun bilgilendirilmesi gerekir. Eğer beklenen sorumlu davranışın sayısında artış söz konusu ise, bu süreç pekiştirilmeli; beklenen sorumlu davranışın ortaya çıkmasında sıkıntılar varsa, bu sıkıntılar ve olası nedenleri çocukla paylaşılmalıdır.
• Hatırlatma
Eğer istenen davranış bir türlü gerçekleşmiyorsa, yeniden hatırlatma yoluna gidilmelidir. Yeniden bilgilendirmeyle başlayan bu süreç, çocukta davranış yerleşinceye kadar sürdürülmelidir.
Sorumluluk Bilinci Kazandırma Sürecinde Bilinmesi Gereken İlkeler Çocuklara sorumluluk bilinci kazandırma sürecinde bilinmesi gereken ilkeleri, “çocuklara sorumluluk verme”, “çocuğu cesaretlendirme” ve “çocuğa gelişim düzeyine uygun sorumluluk verme” olmak üzere üç başlık altında toplamak olanaklıdır.
• Çocuklara Sorumluluk Verme
Kimi zaman, anne babaların küçük yaştaki çocuklarının yorulmalarına dayanamadıkları için birçok şeyi onların adına yaptıklarına tanık oluruz. Böyle bir yaklaşım, çocuğun rahatlığa alışmasına ve ileride büyük çaplı sorunların ortaya çıkmasına yol açar.
Küçük yaşlarda, kendisine ait işleri başkalarına yaptıran çocuk, ileriki yaşlarda da bunu devam ettirmek ister. Bu da, anne baba ve çocuk arasındaki çatışmaların artmasına yol açar. Bir süre sonra, anne baba için de çocuğun sorumluluklarını takip etmesi güçleşmeye başlar.
• Çocuğu Cesaretlendirme
Çocuğun bazı işleri tek başına yapmasına izin vermek gerekir. Çünkü bazen yanlış olduğunu bildiğimiz davranışları çocuğun yapmasına izin vermek onun davranışının sonucunu görmesi için yararlıdır.
Örneğin, siz hatırlatmadan okul çantasını unutmama sorumluluğu konusunda anlaşmaya vardığınız halde, çocuk çantasını unutuyorsa ve siz de onun yerine çantayı okula götürüyorsanız ona sorumluluk bilinci kazandıramamışsınız demektir.
• Çocuğa Gelişim Düzeyine Uygun Sorumluluk Verme
Her çocuğun farklı yetenekleri, farklı bireysel özellikleri, farklı fiziksel yapısı göz önünde bulundurulursa, aynı yaştaki her çocuğun aynı davranışları geliştirmesi beklenemez. Sorumluluk gelişimi de çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Bu nedenle, çocuklara sorumluluk verirken, mutlaka onların gelişim özelliklerini göz önünde bulundurmak gerekir.