Goethe
23 Mart 1787
Sabahleyin erkenden, henüz ayak değmemiş yollardan çok kez de bataklıklardan geçerek, biçimleri güzel birkaç dağa doğru gidiyorduk. Derelerden de küçük sular içinden Nil-atları gibi öküzlerin kan kırmızısı yabanıl gözleri içine bakabildiğimiz yere geldik.
Ülke gitgide düzleşiyor, çirkinleşiyordu. Sonunda kayaların mı, yoksa yıkıntıların mı arasından geçtiğimizi kestiremeden, uzakta gördüğümüz uzunlamasına -dört köşe kitlelerin, aynı zamanda göz kamaştırıcı bir kentin tapınak ya da anıt kalıntısı olduğunu kavradık.
Bir köylü, beni yapıların içinde gezdirdi. İlk etki, ancak şaşkınlık uyandırabilirdi. Kendimi yabancı bir acunda sandım. Yüzyıllar, ağırbaşlı olandan şiddetli olana kadar nasıl her şeyi biçimlendirmişse, insanları da biçimlendirmişler. Evet onlar her şeyi bu denli işlemişler. Artık gözlerimiz, gözlerimizle de bütün iç varlığımız cılız yapı sanatı ile öylesine uyuşuyor, öylesine bağdaşıyor ki, bunu yapmak için o sessiz, yuvarlak, sık dizilmiş sütunları da tedirgin ediyor. Hatta korkunçlaştırıyor. Ama gene de çabucak kendime geldim. Sanat tarihini hatırladım. Bu tip yapı biçimlerini uygun bulan çağları düşündüm. Plastiğin çetin üslubunu gözlerimin önünde canlandırdım ve hemen hemen bir saat boyunca, kendimi onlara kaptırdım. Evet, şansımı övdüm hem de çok övdüm, bana bu kalıntıları seyrettirdiği için övdüm. Kalıntıların resimleri bunu bana asla anlatamazdı, çünkü yapı sanatının kesitinde bunlar çok daha ince, perspektifli işlenişinde de çok daha hantal görünürler. Ancak, onların çevresinde dolaşmakla, onların içinde gezmekle, onlardan duygulanabilir insan, onların yaşamalarından pay çıkarabilir. Yapı sanatçısının ne yapmak istediği, içine neler kattığı da ancak onlarla sezilir. Böylece bütün günümü, bu arada çakımı da bir yerde unutmadan, kalıntıların tam biçimlerini benimsemekle geçirdim. Bu yandan tasasızdım, anılarım için böylesine biçimler kazandığımdan da gönlüm esenlik içindeydi. Ne yazık ki, burası yaşamak için elverişli bir yer değil. Salerno'ya geri döndük. Ertesi gün de, zamanında Napoli'ye gitmek üzere yola çıktık.