Viyana'da nezaket, falan falan sýnýflara mahsus deðil, fakat geneldir: Tramvay biletçisi, arabacýsý, garson, herkeste terbiye eseri görürsünüz. Asýk bir surat ile sert bir muameleye burada hedef olmuþ bir kimse görmedim ve hatta iþitmedim. Þehrin neresinde gezerseniz geziniz, etrafýnýzdaki yüzlerde gülümsemenin eksik olmamasý sanki bir genel kuraldýr.

Sokaktan geçenler birbirine bir dost gibi bakar ve dost gibi davranýr: Mesela paltonuzun yakasý içeri bükülmüþ ya da potinlerinizin baðý çözülmüþ, siz farkýnda deðilsiniz; derhâl yanýnýza birisi sokulur ve büyük bir nezaketle sizi selamladýktan sonra kýyafetinizdeki kusuru kulaðýnýza fýsýldar. Viyana'da tanýmadýðýnýz biri size bir þey söyledi mi emin olabilirsiniz ki iyiliðinize bir hatýrlatma yapýyor, ne dediðini anlamasanýz bile hemen teþekkür ediniz.

Halk yalnýz kiþilere karþý deðil, eþyaya karþý da nazik ve terbiyelidir: Özellikle sokaklarýn temizliðine herkes koruma arzusuyla bakar.

Avrupa'nýn büyük caddelerinde gezinmek benim de pek hoþuma gider. Oralarda insan hava solurken fikri aydýnlanýyor. Paradan ve emekten ve her þeyden çok zekâ harcanýyor. Büyük bir bulvardan geçerken, hiç bir dershaneye girmeksizin pek çok ders alýrsýnýz. Merkezden çevreye doðru gizli bir fikir ve duygu akýmý vardýr; gözler ve eþya, hatta gözlerle gözler arasýnda karþýlýklý zekâ alýþveriþi kesilmez. Kalabalýk içinde ruhunuzun bir insanlýk banyosu aldýðýný duyarsýnýz; size öyle gelir ki her göz ve her manzara biraz pürüzlerinizi törpülüyor... Bundan baþka, inanýyorum ki bir memleketin zevk ölçüsü büyük caddesidir: Mesela Tünel'den Taksim'e kadar iki tarafýný süzerek geçen bir adam eðer benden daha dikkatsiz deðilse bizim gizli zevklerimizi kavramýþ olur.

Viyana'da bulunduðum sürece ayaklarým sýk sýk Kertenstrasse'ye giderdi. Bu cadde þehrin süs ve zekâ sergisidir: Gördüðünüz her þeyi Viyanalýlarýn bir dimað belgesi olarak düþünebilirsiniz; en küçük ve en deðersiz þeye bile düþünülmeksizin bir þekil ve yer ayrýlmaz... Kertenstrasse'de biraz kenarý gölgelenmiþ bir yakalýk, göðsü biraz buruþuk bir gömlek, diyebilirim ki göremezsiniz. Bütün dýþ görünüþ, çamaþýrcýlarýn çalýþmasý ve terzilerin gayreti sayesinde birer kuyumcu camekâný gibi ýþýldar. Ýnsan elbisesinin deðerini özellikle buralarda öðreniyor. Medeniyet her þeyden önce dýþýný parlak tutmayý emretmiþtir: Yaya kaldýrýmýndan daha kirli bir kalp taþýyabilirsiniz, yeter ki gömleðiniz kimsenin ayýplamayacaðý biçimde bir temizlikle parlasýn. Oooh, þu kolayý ve ütüyü bulan dâhi, medeniyet dünyasýna ne büyük lütfetmiþ! Kertenstrasse'de herkesin istinasýný gýcýklayan camekânlar birbirini takip eder: Ýþte bir çiçekçi camekân yanýnda bir kumaþçý camekân, ve iki manzara birbirine o kadar benziyor ki çiçekler nerede bitiyor, kumaþlar nerede baþlýyor, pek kolaylýkla kestirilemez; iþte çakýr göz kadar firuzeler, göztaþý gibi pýrlantalar, kan damlasý renginde yakutlar ve pek derin denizleri hatýrlatan zümrütlerle dolu kuyumcu camekânlarý...

Viyana'nýn büyük caddelerinde rastgeleceðiniz kadýnlar ve erkekler size sýk sýk muhterem þairemiz Nigâr Hanýmefendi'nin sözlerini hatýrlatýr: Yarabbi, bu þehirde hiç mi çirkin yok? Hele kadýnlar, hemen hepsi seher gibi pembe ve masumluk kadar beyazdýr; eyvah ki, bilirkiþilerin söylediðine göre o pembelikle beyazlýk birleþince hemen daima bulaþýcý bir hastalýk oluyormuþ!