On Birinci Mektup

Kahire'den

Piramidin zirvesi, sanýldýðý ve tahmin edildiði gibi sivri deðildir. Zirveyi oluþturan taþlar yavaþ yavaþ düþmüþ, bugün orada otuz kiþiyi ala­bilecek düz bir yüzey mey­dana gelmiþtir.

Bir taze saflýk ile mavi bir sema altýnda çöl, ruha deniz­den çok bir hülya, geniþlik býrakarak ufkun firuze renkli çizgisine kadar devam ediyor. Kumlarýn sabit dalgalarýndan oluþan bir kuruluk ummaný, bir çaðlayan deniz olmak için ancak bir rüzgâr darbesine muhtaçtýr. Bir þiddetli üfleme esnasýnda bütün bu çukurlar, bu tepeler, bu toz yýðýnlarý altüst olur, yerinde kalmaz; rüzgâr velvelesi içinde yeni çukurlar, yeni tepeler vücuda gelir. Bu kuruluk denizinin manzarasý dur­maksýzýn deðiþir. Dünkü manzaradan yarýn hiçbir eser kalmaz. Bu nihayetsiz yeri karanlýk ve ýþýk eþ deðerde bölüþürler: Geniþ, yollu bir kumaþ gibi çöl üstünde bir aydýnlýk çizgi daima bir karanlýk çizgi ile paralel durur... Doðu, batý, güney bu üç istikamette göz ne kadar ileriye atýlýrsa atýlsýn kum­dan baþka bir þey göremez. Yalnýz ta ileride delta, üçgen bir zümrüt gibi durur. Yalnýz mübarek Nil, bir gümüþ yýlan gibi güneþin ýþýklarý altýnda parlayarak kum yýðýnlarý arasýnda kývranýr, yalnýz Nil'in iki tarafýnda ensiz iki þerit gibi ekilmiþ arazilerin kývrýlmalarý görünür: Ýþte bu kadar, iþte hayatýn akýþýný gösteren bütün belirtiler bundan ibaret... Bütün etraf bir tatlý sükûn içinde yalnýz ara sýra geçen bir kuþ kümesinin cývýltýsý, susmuþ ufuklarý uyandýrýyor. Burada bu tenhalýk, bu sessizlik içinde kalbi sonsuz bir teselli havasý ve ruhu da tatlý bir sarhoþluk içinde düþünmek, bir hayal âle­minde bitap yaþamak istiyor. Etrafýn boþluðu, tenhalýðý hayata dair bütün hadiselerin heyecanlý sonunu hatýrlatýyor. Bir yokluk fikri bütün düþünme sebeplerini eziyor; kendi kendinize: "Ýþte çöl, iþte hayatýmýzýn yüceliði... " diyorsunuz. Burada hayatýn sesini duyurabilecek hiçbir þey yok. Bütün bütün yaþayan âlemden çýkmadýðýnýzý anlamak için gözlerinizi yorgun, hayal dolu gözlerinizi Nil kenarýnda karýncalaþan insan þekillerine dikmelisiniz. Tenhalýðýn verdiði korku içinde titreyen ruhunuzu o küçük, siyah gölgeler bir teselli vaadi ile doldurur; artýk gözünüzü, o merceði hareketli lekelerden ayýramazsýnýz; hudutsuz mesafeler içinde serseri gibi dolaþmaktan yorulan fikriniz ve bakýþýnýz artýk onlardan baþka bir þeyi takip edemez. Ýþte orada, Nil'in kenarýný oluþturan yeþil þerit üzerinde sekiz on deveden meydana gelen bir kafile, bu sonsuz sessizlik içinde susmuþ yürüyor; uzaklaþtýkça küçülmek üzere daima yürüyen bu kafileyi bütün bütün kayboluncaya kadar takip ediyorsunuz; bütün bütün kaybolduktan sonra bile bir müddet onlarý düþünmekten kurtulamýyor­sunuz; çölün deðiþmeyen tenhalýðý içinde sabah akþam giden, geceleri göðün çatýsý altýnda geçiren, bütün bu sonsuzluk içinde bir deveden baþka dostu ve yol arkadaþý olmayan bu adamlarý merhametle karýþýk bir duygu yoðunluðuyla düþünür, düþünürsünüz... Karþýnýzdaki sarý kumlar gittikçe yükselen güneþin tesiriyle âdeta beyazlanýr; akseden bir ayna gibi gözünüzü yorar. O zaman gözlerinizin kapaklarý düþmeye baþlar. Zihniniz düþünce hülyasýndan bir tatlý rüyaya geçmek ister... Bir tatlý uyku içinde yorgun vücudunuzu dinlendirmek, bitap düþmüþ fikrinizi aydýnlýk bir rüyada istirahat ettirmek, hakikat ýþýðý altýnda hayalî bir nur ile aydýnlatmak için biraz uzanmaya özenirsiniz...

Heyhat! Ýþte bedeviler -seyrettiðiniz sýrada etrafýn aydýnlýk sessizliðini dinleyerek uyuyan bede­viler- sizi hakikate davet ediyorlar; artýk bu hayal ve vecd makamýný terk etmeli; artýk inmeli yine aþaðýdaki beþerî hakikatlere karýþmalý...

Ýniþ, ilk bakýþta çýkýþtan daha korkunç geliyor: Birbiri üzerinden kayacakmýþ gibi görünen granit kayalarla emniyetli bir basamak oluþturamayacak, kayalarla birlikte insan kendisini tehlikeli bir baþ dönmesiyle yuvarlanacak, paramparça olacak zannediyor. Fakat gerçekte iniþ, çýkýþtan daha az tehlikelidir. Bedevilerden biri sarýðýný çözüyor; onunla sizi sýmsýký belinizden baðlýyorlar; sonra bir bohça gibi basamaktan basamaða sarkýtmaya baþlýyorlar. Ýnmek için atýlan her adýmda üst basamaktan bir kiþi sizi salýveriyor; iki kiþi kollarýnýzdan tutarak size yardým ederek birlikte iniyorlar, bir kiþi de yol gösteriyor. Bir köþeden çýkýldýðý gibi bir diðer köþeden de iniliyor. Piramit üzerinde izdihamý önlemek için çýkýlan taraftan inilmediði gibi inilen taraftan da çýkýlmýyor.

Bir yabancýnýn piramitlerin zirvesinden indiðini gören bedeviler, merkepçiler, deveciler hemen aþaðýda toplanýyorlar; artýk gözleri yukarýdan, basamaktan basamaða sarkýtýlarak inen yabancýya odaklanýyor; avcý, bir kuþa, bir þahin bir serçeye nasýl bakarsa onlar da piramitten inen ava öyle bakýyorlar. Ayaðýnýzý topraða daha doðrusu kuma bastýðýnýz anda etrafýnýzý kuþatýyorlar, biri merkebini biri, devesini övüyor, biri piramidin içine ait tarihî olaylarý herkesten iyi bildiðini söylüyor; bir diðeri en garibi bu, elini göðsüne vurarak: "Fotoðraf, fotoðraf... " diyor. Deveci ile fotoðrafýn, bedevilikle medeniyetin bu ortak hücumlarýna yorgun seyyah sabýrsýz bir haykýrýþla karþýlýk ver­mekten baþka çare bulamýyor; ötekiler hâlâ tekliflerinde, ricalarýnda, ýsrarlarýnda, övgülerinde devam ediyorlar... Hem bu atmacalarýn yapýþkan pençesinden kurtulmak hem de artýk bütün piramidi görmüþ olmak için rehberinize: "Medhal ehram, medhal?.. (Piramidin giriþine, giriþine...)" diye soruyorsunuz. Rehber, bir kýsa: "Ayva.." ile kolunuzdan çekerek kum içinde yorgun, ölgün vücudunuzu sürüklüyor. Aman yarabbi! Ötekiler yine grup hâlinde eteðinizi takip ediyorlar: deveciler, merkepçiler, fotoðrafçýlar, bedeviler; develer, merkepler... Aþaðý yukarý elli altmýþ kadar canlý varlýk piramidin giriþine kadar birlikte geliyorlar. Kaçarcasýna sabýrsýz bir hareket ile piramidin içine atýlýyorsunuz.

Malumdur ki piramitler firavunlarýn kendi mumyalarýný saklamak için yaptýrdýklarý binalardýr. Bugün nasýl inþa edildiklerine hiç bir mimarýn akýl erdiremediði o büyük binalar firavunlarýn naaþlarýný insan elinden sonsuza kadar korumakla görevli iken bir gün çözülmemiþ hiyeroglif yazýsýný okuyacak bir Þanpolyon çýktýðý gibi bir gün de bir Mösyö Maspero, bir Mösyö Mariyyet çýkarak sonsuz bir aðýrlýk ve büyüklük altýnda saklanan mumyalarý bilimin yol gösteren meþalesi ile bulmuþ, kýrk asýrdan beri gizli yerinde yatan þeyleri asrýmýzýn aydýnlýðýna çýkarmýþtýr.

Piramidin içine küçük bir kapýyý takip eden dar bir iniþle giriliyor. Bu yol o kadar dar, o kadar basýk ki yürümek için gâh iki kat olmaya gâh çömelmeye gâh diz çökmeye mecbur oluyorsunuz. Sonra yol birdenbire büyük bir granit parçasýyla týkanýr gibi oluyor. Yolun bu noktasýný yýlan gibi sürünerek geçiyorsunuz. Daha sonra geniþçe bir yokuþtan çýkarak merkezî odaya varýyorsunuz. Rehberiniz bir alüminyum teli yakarak bu eski odayý þiddetli, göz kamaþtýrýcý bir ýþýk ile dolduruyor; o zaman ortada granitle alçýdan yapýlmýþ boþ bir tabut görüyorsunuz; anlýyorsunuz ki Firavun Keops'un müzesindeki mumyasý buradan çýkarýlmýþtýr.

Bu kabir odasýnda hava az, sýcaklýk çok yüksek; her taraf boðucu bir tozla kaplý. Burada nefes kesiliyor, yüzler terle örtülüyor. Bu bedenî sýkýntýlara bir aralýk bir de manevi sýkýntýlar ekleniyor: Ýnsan piramidin zeminini gezerken bir ezilme korkusundan kurtulamýyor; Öyle geliyor ki bu kayalar sarsýlacak, toplanýverecek, müthiþ bir gürültü içinde her þeyi eziverecek. Özellikle dik ve karanlýk geçitlerden geçerken bu korku en yüksek derecesine ulaþýyor. Bütün bütün dýþarýya çýkýp da saf bir hava ile akciðerlerinizi yýkayýncaya kadar bu korku heyecanýndan kurtulamazsýnýz.

Dýþarýda yine rahatsýz eden bir müzik ve dilenci grubu sizi karþýlýyor. Onlarý orada develeri, merkepleri ile yine hücuma hazýr görünce ters yüzüne dönmek, yine piramidin içine doðru kaç­mak istiyorsunuz. Fakat fesinizin, ceketinizin, pantolonunuzun hâli sizi daha çok endiþe­lendiriyor; ötekilerin bir aðýzdan baðýrýþlarýndan çok üstünüzü baþýnýzý süpürmek, temizlemek­le meþgul oluyorsunuz...

Bütün bu hareketlerden o kadar yoruluyorsunuz ki artýk her tarafta küçük bir dinlenme vaadin­den baþka bir þey aramýyorsunuz. Otelde -Piramit Menahaver- bu dinlenmeyi size fazlasýyla vadediyor; artýk tereddütsüz oraya koþuyorsunuz.

Menahaver'in Kahire'ye bakan bahçesinde pahalýca fakat pek güzel bir öðle yemeði yediðimi; artýk graniti, piramidi, tarihi her þeyi unutarak Nil'e kadar devam eden Remerdine Çölü'ne karþý akþama kadar dinlendiðimi hiç unutmayacaðým.

Sabahleyin piramitleri seyredenler alýþkýn olduklarý üzere gurup sýrasýnda ebu'l-hevli (sfenks) ziyaret ediyorlar: Güya piramit ile ebu'l-hevl arasýndaki yakýnlýk ve münasebet bunu gerektiriyor.

Bu iki eski eseri birbirinden ayýran mesafe pek uzun deðilse de vücudun yorgunluðu yayan yürümeye engel oluyor; ister istemez bir merkepçinin naz ve cefasýna tahammül lazým geliyor.

Ebu'l-hevl kumda gömülmüþ insan baþlý bir aslan heykelidir. Firavunlardan yadigâr kalan binalarýn en eskisi budur. Kum kasýrgalarýnýn tekrar eden darbelerinden bütün yüzünün þekli harap olmuþ fakat yüzündeki garip anlam tahribata raðmen aynen kalmýþtýr.

Batý güneþinin sarý, solgun ýþýklarý bu taþ suret üzerinde bir sýnýrlý anlam ile elli asrý gösterir gibi oluyor. Sonsuz bir dilsizliðe mahkûm bu ruhsuz aðýz sanki bir anda bütün tarihî olaylarý hatýrlýyor ve hikâye diyor.

Ýlkel vahþi kabileler buralara hücum etmek istediði akþamlarda þu acayip heykelin korkutan bakýþýndan etkilenerek hiçbir þeye cesaret edemezler, geri dönerlermiþ. Bugün Mýsýr firavunlarý hiç kimseyi korkutamaz fakat þüphesiz herkesi hayrette býrakýr.