HİPERFOKAL UZAKLIK
Hiperfokal uzaklık, bir kamerada objektif sonsuza ayar edildiğinde kameraya en yakın net çıkan konu ile kamera arasındaki uzaklık olarak kısaca tanımlanabilir. Bir objektifin mesafe ayar bileziği üzerinde kazınmış rakamlara bakıldığında küçükten büyüğe giden sıralamanın sonunda örneğin; ‘20’ rakamı ve onun yanında (∞) sonsuz simgesi bulunur. Bunun anlamı: Objektif en açık diyafram değerinde ve sonsuza ayarlı konumdayken kameraya 20m uzaktaki cisimlerle sonsuzdaki cisimler odaklanma düzleminde nettir. Bu durumda 20m = hiperfokal uzaklıktır. Hiperfokal uzaklığın başlangıç noktası ‘sonsuz netlik başlangıç noktası’ olarak da kabul edilir. Sonsuz netliğin başlangıç noktası ve daha sonraki (sonsuz) uzaklıklardan gelen ışınlar objektif asal eksenine paralel kabul edilir ve bu durumda sonsuzdaki tüm görüntüler de teorik olarak odaklanma düzleminde nettir. Burada netlik için kıstas; odaklanma düzleminde görüntüyü oluşturan noktaların çaplarının 0,1 mm’den büyük olmamasıdır. Başka bir deyişle bu noktaların çapları 0,1 mm’den büyükse görüntü bulanık (flu) yani net değildir. Sonsuz netliğin başlangıç noktası ile kamera arasında herhangi bir mesafede bulunan cisimlerin görüntüleri ise odaklanma düzleminin arkasında oluşur ve bu görüntülere ait noktaların çapları odaklanma düzleminde 0,1 mm’den büyük bulanık daireler oluştururlar. Diyafram açıklığının azaltılması halinde bulanık dairelerin çapları küçülür ve bu görüntüler de net yapılabilir. Diyafram açıklığı kapandıkça görüntü dairelerinin çapları küçülür ve buna bağlı olarak hiperfokal uzaklık sınırları içindeki kameraya daha yakın veya uzaktaki görüntüler de giderek netleşir.
Objektifin odak uzaklığı küçüldükçe hiperfokal uzaklık da küçülür ve küçük odak uzaklığına sahip (50 – 35 – 28 mm gibi) objektiflerde görüntü dairelerinin çaplan en az 0,03 – 0,05 mm’ye kadar düşer.
Bir objektifte odak uzaklığı belli ise diyafram açıklıklarındaki hiperfokal uzaklıklar şu formülle bulunabilir:
Sonsuz netliğin başlangıcı = f x f x 100 / Seçilmiş diyafram açıklığı
Örnek: f=50mm Diyafram açıklığı = 2 ise
Sonsuz netliğin başlangıcı = (fxfx100)/ Seçilmiş diyafram açıklığı
= (5x5x100)/2
= 12,5m veya 4 diyafram için
= (5x5x100)/4
= 6,25m olarak bulunur.
ALAN DERİNLİĞİ
Daha önce de bahsettiğimiz gibi hiperfokal uzaklık içinde bulunan cisimlerin (objektif sonsuzda iken) görüntüleri odaklanma düzleminin arkasındadır. Bu cisimlerden herhangi birinin net olabilmesi için telemetre sisteminden yararlanırız ve böylece net olmasını istediğimiz nokta odak düzlemine taşınmış olur. Ancak bu durumda net yapmış olduğumuz noktadan kameraya doğru ve yine bu noktadan geriye doğru belli bir alan netlik sınırları içindedir. Buna ‘alan derinliği’ denir.
Net yapılan noktanın arkasında kalan net alan mesafesi öndeki net alan mesafesinin yaklaşık olarak iki katı büyüktür.
Alan derinliği şu faktörlere bağlı olarak artar veya azalır:
1. Diyafram açıklığı küçüldükçe alan derinliği artar.
2. Obje ile kamera arasındaki mesafe arttıkça alan derinliği artar.
3. Geniş açılı objektiflerde (kısa odaklı) alan derinliği fazladır.
Geniş açılı objektiflerin cömert bir netlik derinliği vardır (netlik alanı) ve objektif açısı genişledikçe netlik derinliği artar. En geniş açılarda objektifin netlik ayarını yapmak pratik olarak gereksizdir: çünkü geniş netlik derinliği çerçeve içindeki her şeyin net olmasını sağlar. Öte yandan, tele objektiflerin alan derinliği oldukça dardır. Bu objektifleri (ve teleobjektif zoomları) kullanırken, netlemeye çok dikkat etmemiz gerekir; çünkü bunlar çok fazla hata kaldırmaz.
Diyafram açıldıkça (f sayıları küçüldükçe) netlik derinliği azalır.
Diyafram açıklığı, netlik derinliğini yönetir dedik, ancak netlik derinliği kavramı ne anlama geliyor? Konuların netlenmesi, düzeyler ile olur. Bir konu netleşirse, bu alan bir netlik düzeyi oluşturur. Bu alanda, konunun yansıttığı bütün ışıkların, ışığa duyarlı filim yüzeyindeki kesişme noktaları bulunur.
Konunun yansıttığı diğer, bütün ışıkların kesişme noktaları, ışığa duyarlı yüzeyin önünde veya arkasında bulunur. Bu alanlar bulanık olarak yansıtılır.
Fotoğraf diyafram seçimi ile netlik derinliğini azaltarak vurgulamak istediğiniz nesneyi daha belirgin hale getirebilirsiniz. Örneğin çalıların önünde duran bir kuş resmi çekiyorsanız f sayısı büyükse (diyafram kısık) kuşla birlikte çalılar da net çıkacaktır; f sayısı küçükse (diyafram açık) kuşu netlediğinizde arkadaki çalılar net olmayacak böylelikle kuş daha belirgin gözükecektir.
Diyafram açıklığı ve enstantaneyi seçebilme derecesi büyük ölçüde var olan ışık koşullarına ve kullandığınız filmin türüne bağlıdır. Örneğin, çok az ışıkta f8’in seçilmesi, doğru pozlandırma sağlamak için, olanaksız derecede yavaş bir enstantane gerektirecektir. Böylesine yavaş bir enstantanede, yavaş hareket eden bir figürün bile hareketini ‘dondurmak’ imkansızlaşacaktır.
Burada ek bir kontrol ölçünüz, filminizin hızı ya da ışığa duyarlılığıdır. Filmin hızının ikiye katlanması durumunda (diyelim ki ISO 200’den 400’e) aynı ışık koşullarında daha hızlı bir enstantane ya da daha kısık bir diyafram kullanarak yine doğru bir pozlandırma elde edebilirsiniz.
Diyafram ve obtüratör ayarlarını gösterdiği sürece, öncelikli pozlandırma ayarı olan otomatik bir kamerada programı kendi istediğinize göre yönlendirebilirsiniz. Diyafram-öncelikli pozlandırma programındayken objektifi f 5,6’ya ayarladığınızı ve fotoğraf kamerasının de doğru pozlandırma için 1 / 125sn. seçtiğini varsayın. Diyafram ve obtüratör arasındaki ters orantılı ilişkiden ötürü, gerçekte 1 / 500sn’lik bir enstane istiyorsanız diyaframı f 2,8’e ayarlamanız yeterli olacaktır.
ALAN DERİNLİĞİNİN OBJEKTİF ÜZERİNDEN KONTROLÜ
Alan derinliği fotoğrafçı için önemli bir olgudur. Fotoğraf çekimi sırasında seçmiş olduğumuz diyafram değerinde ve netlik mesafesinde ne kadar alan derinliğine sahip olduğumuzu bilmek yararlı olur. Modern objektiflerde mesafe ayar bileziği rakamlarının karşısında, kazınmış diyafram değerleri vardır. Seçmiş olduğumuz diyafram değerinin karşısındaki metre rakamları bize yaklaşık olarak ön plandaki ve arka plandaki netlik sahamızı bilmemize yardımcı olur.
Örneğin; Net yapmış olduğumuz nokta tam 2 m de ve seçilmiş diyafram 8 ise ön plan netliği 1,7 m ile 2 m arasında, arka plan netliği de 2 m ile 2,5 m arasındadır. 16 diyafram değerinde bu mesafe artar.