Göz bebeği dairesel olarak büyüyüp küçülen açıklığıyla retinanın üzerine düşen ışığın miktarını kontrol eder. Az ışıklı bir konuya bakıldığında göz bebeği dairesel olarak açılır, çok ışıklı bir konuya bakıldığında ise küçülür.
Fotoğraf çekerken kullanılan ışığa karşı duyarlı filmin yeterli bir kararma için belirli miktarda ışığın etkisinde kalması gerekir. Ancak belirli miktardan fazla ışık gücünde objektiften geçen ışık miktarını azaltmak, az ışık gücü varsa giren ışık miktarını arttırmak gerekir. İnsan gözünde ayarlamayı kendi kendine halleden bir sistem vardır. Bu sistem gözbebeğidir. Objektiflerde kamera içine girecek olan ışık miktarını mevcut; koşullara göre ayarlamak gerekmektedir. Fazla miktarda ışık aldığı zaman, objektiften giren ışığı azaltmak, az ışık aldığı zaman da artırmak gerekir. Bu işi yapmayı sağlayan kısma diyafram adı verilir.
DİYAFRAM AÇIKLIKLARI
Günümüzde diyafram açıklıkları standart rakamlarla belirlenmiştir. Objektiflerde bulunabilen standart diyafram değerleri şöyle sıralanır:
1,1 – 1,2 – 1,4 – 1,8 - 2 – 2,8 - 4 – 5,6 - 8 -11 - 16 - 22 - 32
Buna göre diyafram değeri rakam olarak büyüdükçe diyafram açıklığı azalır. Bir diyafram değerinden daha büyük bir diyafram açıklığı seçildiğinde (örneğin 4’den 5,6’ya) açıklık küçülür ve giren ışık iki kat azalırken, daha küçük bir diyafram açıklığına geçildiğinde (örneğin 4’den 2,8’e) giren ışık miktarı iki kat artar.
Bir objektifin ön yüzünde o objektifteki en açık diyafram değeri kazınarak belirtilmiştir. Örneğin: Bir objektifin üzerinde 50 mm ve 1:2,8 rakamları yazılıysa 50 mm odak uzaklığını ifade ederken 2,8 o objektifteki en açık diyafram değerini belirtir. Bu duruma göre o objektifte (2) diyafram değeri veya ondan küçük diyafram değerleri olmaz. Odak uzaklığı sabit kalmak şartıyla en açık diyafram değeri ne kadar küçük olursa objektifin ışık geçirme gücü artar ve daha kaliteli bir objektif sayılır. Örneğin: 50 mm 1:2,8’e göre 50 mm 1:1,4’lük bir objektifte yararlı açıklık daha büyük demektir.
Diyafram değeri, rakam olarak küçüldükçe açıklık olarak büyür ve miktar olarak çok ışık geçirir.
Diyafram değeri, rakam olarak büyüdükçe; açıklık olarak küçülür ve miktar olarak az ışık geçirir.
Bir objektifin kalitesi, birçok özellikle beraber, temel olarak objektifin ışık geçirme değeriyle ölçülür. (Objektifin en çok açılabildiği f değeriyle) . En yüksek ışık geçirme değeri, objektifin sahip olduğu en büyük diyafram açıklığıdır (en küçük f değeridir) . Mesela tüm diğer parametreler sabitken, 70-200 mm bir objektifin f değeri 4 olan hali 800 dolar civarındayken (yaklaşık değerler), aynı 70-200 objektifin f:2,8 olanı 1600 dolar civarında bir fiyata satılmaktadır.
Objektiften, kamera içine girecek olan ışık miktarını, mevcut koşullara göre ayarlamak gerekmektedir. Diyafram değerleri için standardize edilmiş bir sıralama vardır; her basamak, giren ışık miktarının ikiye katlanmasına veya yarılanmasına yol açar. Diyafram, netlik derinliğinden sorumludur.
Örneğin 8 diyaframdan bir basamak ilerleyip 11 diyaframa gelirseniz, giren ışık miktarını yarı yarıya düşürmüş olursunuz. Aynı anda, çekmek istediğiniz konunun, netlik derinliğini yükseltmiş olursunuz. Tabii ki bu işlemi, tersine de uygulamak mümkün. Giren ışık miktarının ikiye katlanması veya yarılanması, her diyafram basamağında vardır; yani ister 2’den 2.8 diyaframa, isterse 8’den 5.6 diyaframa geçilsin. Değişken ışık şartlarını dengelemek amacı ile ışık miktarının basamaklandırılması, gereken enstantane’yi hesaplamak için bir kolaylık olarak görünmektedir. Bu şekilde eşit pozlandırma, garantiye alınır. 2,8 diyafram 1/500 enstantane ile 4 diyafram 1/250 enstantane eşit değerde ayarlardır.
Aslına bakılırsa diyafram sayıları, orantı sayılarıdır. Diyaframın etkin açıklık orantısı ile odak uzaklığının bölümünden oluşurlar. Küçülen diyafram açıklığı ile beraber, diyafram sayısı da küçülür. Ancak diyafram sayısı her zaman tam sayı olarak verildiği için, garip bir durum ile karşı karşıya kalıyoruz: diyafram sayısı ne kadar büyük olursa, diyafram açıklığı o kadar büyük olur. Daha basit bir anlatımla diyafram sistemi bir çeşmeden akan suya benzer, çeşme sonuna kadar açıldığında (diyafram açıldığında- rakam olarak küçüldüğünde) çok su akar, çeşme kısıldığında (diyafram kısıldığında – rakam olarak büyüdüğünde) ise az su akar.